Rozengeur in de woestijn: Iran
De geur van rozen hangt in de lucht. Hans Supenkämper loopt samen met Mahdi Maazolahi tussen de hoge wilgenbomen naar de distilleerderij, waar de compost ligt te rijpen. De 4.000 meter hoge bergen op de achtergrond zijn nog met sneeuw bedekt, maar de twee zeer verschillende mannen beginnen de warmte van de meidag al te voelen. Landbouwkundige Hans Supenkämper, werkzaam bij WALA, adviseert boeren in Iran over biologisch-dynamische landbouw. Samen met Mahdi Maazolahi, adviseur bij de Zahra Rosewater Company, is hij in Mehdi Abad om de velden en de meest recente compost te beoordelen.
Pistachedoppen voor compost
Mahdi Maazolahi, een kleine man met dicht zwart haar en een rond gezicht, is voortdurend in beweging. Hij stapt stevig door naast de grote Duitser die zijn kenmerkende lichtbruine hoed met een koord op heeft. Hans Supenkämper is tevreden. De pistachedoppen zijn volledig vergaan, de aarde is fijn kruimelig, niet te droog en niet te vochtig, en ruikt lekker. Zorgvuldig dekt hij de composthoop weer toe met het dekzeil dat een te sterke verdamping in deze woestijnachtige omgeving voorkomt. Het lijkt haast wel een wonder dat er zulke rijkelijk bloeiende rozen groeien, in een landschap dat zo duidelijk een tekort aan water heeft. Nauwelijks bomen, slechts wat spaarzaam groen bedekt de harde bodem van dit afgelegen berggebied. De pluksters, die in het veld ernaast zwijgzaam de verse bloemen van de Damasceense rozen oogsten, zijn omgeven door een hoorbare stilte. Om hun heupen dragen ze zakken waarin ze de bloemen verzamelen. Als de zak vol is, doen ze de bloemen in grotere zakken die vervolgens door hun mannen naar de distilleerderij worden gedragen. Met hun bontgekleurde kleding en hoofddoeken vallen ze op tussen de roze bloeiende rozenstruiken.
De velden in Mehdi Abad zijn proefvelden van het Iraanse bedrijf Zahra Rosewater Company. Ze worden met ondersteuning van WALA biologisch-dynamisch bewerkt. De meeste etherische rozenolie en rozenwater wint Zahra in het Lalehzar-dal, in het centrum van Iran, op ongeveer 2200 meter hoogte. De 83-jarige oprichter van Zahra Rosewater, Homayoun Sanati, vertelt graag hoe hij en zijn vrouw in Lalehzar verrast werden door de intensieve smaak van de munt. Daarom lag het voor de hand om op de grond, die hij van zijn vader Abdul-Hossein Sanati geërfd had, rozen te gaan telen. Tegenwoordig werken 1500 boeren samen met de Zahra Rosewater Company; het bedrijf is voor 50 procent eigendom van de Sanati-stichting, opgericht door de grootvader van Homayoun Sanati.
Kinderen zijn onze toekomst
"We moeten kinderen leren om te denken, en niet om strikt uit het hoofd te leren, zoals gedaan wordt op de staatsscholen." De ogen van Homayoun Sanati schitteren als hij het heeft over zijn nieuwste project. In 1974, na de dood van zijn vader, heeft hij de leiding van het weeshuis overgenomen. Nadat hij in 2006 Ali Mostafavi, professor in de chemie, had aangesteld als bedrijfsleider voor Zahra Rosewater, had hij zelf meer tijd voor de weeshuizen van de Sanati-stichting. Naast het weeshuis voor jongens in Kerman is er ook een weeshuis voor meisjes in de door zware aardbevingen ernstig beschadigde stad Bam. Bovendien is er in Kerman een kleuterschool voor gehandicapte kinderen en een tehuis voor geestelijk gehandicapte meisjes, die vaak binnen het gezin slachtoffer worden van geweld of mishandeling. In totaal bieden deze instellingen bescherming en onderdak aan meer dan 200 kinderen. Voor Homayoun Sanati zijn de kinderen de toekomst van Iran. "We moeten ook de moeders opleiden", zegt hij daarnaast zeer beslist. Want zij zijn het die de kinderen normen, waarden en sociale vaardigheden meegeven.
Rozenmaanden
In de maanden mei en juni is het rond de distilleerderij in Lalehzar net zo druk als in een overvolle bijenkorf. Met bromfietsen, ezels, vrachtwagens, tractoren of te voet komen de boeren van alle kanten om de vers geoogste rozenbloesems af te leveren. Bij de ingang naar de opslaghal zit een medewerker van de distilleerderij die de oogst op een grote weegschaap weegt. Elke zak rozen weegt hij af. Het gewicht noteert hij in een kwitantieboekje en hij geeft de boer een kwitantie die meteen gebruikt kan worden voor uitbetaling. "De betaalde prijs is goed en de boeren moeten dat ook weten", zegt Ali Mostafavi, de bedrijfsleider van Zahra Rosewater. Als de omzet hoog genoeg is, schenkt Zahra aan het eind van het jaar aan iedere teler een bonus. "Daarnaast investeren we ook in het bedrijf", zegt Mostafavi. Zahra produceert naast de etherische oliën, kruidenzouten en vruchtenthees. Met dit brede productenassortiment kan Zahra de distilleerderij ook in de maanden buiten het korte rozenseizoen gebruiken.
Rozenolie en rozenwater
Bij het aannemen van de rozenoogst gaat alles in een vlot tempo. Verderop nemen medewerkers de zakken in ontvangst en legen de rozen op de schone vloer van de hal. De bloemen mogen niet warm worden, want dan gaat er te veel van de kostbare etherische rozenolie verloren. Om die reden begint de oogst vroeg in de ochtend en helpt iedereen uit het Lalehzar-dal mee. Voortdurend scheppen de medewerkers van de distilleerderij de rozen om, zodat ze koel blijven. Als er destilleerketels beschikbaar zijn, worden de bloemen daar snel heengebracht en in blauwe dekzeilen opgehesen naar de bovenste ketel van de destilleerinstallatie. Er gaat 500 kg rozenbloesem in een ketel. Het mengsel wordt drie uur gekookt in 500 liter water. Zahra Rosewater verwerkt meer dan 900 ton rozenbloesem per jaar. Het kostbare resultaat van dit werk is 900 ton rozenwater en ca. 150 liter etherische rozenolie, waarvan de kwaliteit continu wordt gecontroleerd in het eigen analyselaboratorium. "Wij streven er naar een opbrengst van 1100 ton rozenbloesem per jaar te bereiken", zegt Ali Mostafavi. WALA garandeert de afname van meer dan een derde van de geproduceerde rozenolie en gedroogde rozenbloesems. Mostafavi is blij met de goede relatie met WALA.
Voorlichting en scholing
De 1500 boeren die voor Zahra Rosewater werken, zijn zelfstandige ondernemers. Op grond van contracten met Zahra is het ten strengste verboden voor de boeren om chemische meststoffen te gebruiken, want Zahra laat de velden biocertificeren door de British Soil Association. "Het is een uitdaging om de boeren ervan af te houden om de rozen met chemische middelen te behandelen", zegt Mostafavi, "omdat de Iraanse staat chemische meststoffen subsidieert en de boeren aanvankelijk alleen daar ervaring mee hadden." Voorlichting en scholing, bijvoorbeeld door de biologisch-dynamisch werkende landbouwkundige Hans Supenkämper van WALA, zijn daarom belangrijke pijlers in de samenwerking met de boeren. Wie het verbod van chemische meststoffen overtreedt, wordt vier jaar uit het samenwerkingsverband geschrapt. "We laten de boeren dan echter niet in de steek", aldus Homayoun Sanati, die als toekomstvisie heeft om het gehele Lalehzar-dal te laten overgaan op biologische landbouw, van het melkvee en de rozen tot aan groente en fruit. Als een boer chemisch bemest heeft, wordt dat gemeld. Zahra koopt wel zijn rozen, maar tegen een lagere prijs. De rozen worden dan door conventionele bedrijven gedestilleerd. Wie samenwerkt met Zahra, is eigenlijk lid van de familie. Dit wordt ook onderstreept door een regelmatig uitkomende krant voor de boeren in Lalehzar, die wordt verzorgd door Mahdi Maazolahi. De krant doet verslag van nieuws rondom de rozen, beschrijft individuele boeren, bericht over feesten of vernieuwingen in de dorpen.Tot de familieaspecten van de samenwerking behoort ook het geven van een vooschot aan gezinnen in nood, pensioenen aan oude mensen die niet meer kunnen werken en het verlenen van rechtsbijstand. Zahra heeft de watervoorziening in de dorpen opgebouwd en ondersteunt de scholen. Een door Zahra gebouwd gezondheidscentrum biedt ter plekke medische basisvoorzieningen. Voor mensen die naar een specialist in Kerman moeten, wordt er vervoer geregeld. Wie wil trouwen, krijgt een krediet tegen de zeer lage rente van 4% in plaats van 14%, wat Iraanse banken berekenen. Hoogbegaafde kinderen kunnen via Zahra in Kerman naar school. Het is de bedoeling dat ze goed opgeleid weer naar hun dorpen terugkeren en gaan meewerken. Het concept werkt: het percentage werklozen is in Lalehzar het laagste van de hele regio. De trek naar de grote stad, wat in Iran veel voorkomt, komt hier bijna niet voor. Zelfs het Iraanse Ministerie van landbouw bekijkt de onderneming welwillend en heeft Zahra kredieten aangeboden om te kunnen uitbreiden. Dat was echter niet nodig, Zahra kan zichzelf financieel goed onderhouden en kan een deel van de opbrengsten zelfs toewijzen aan de weeshuizen van de Sanati-stichting.
"Op proefvelden verbouwen we tarwe met en zonder chemische meststoffen en we vergelijken zowel de opbrengst als de kosten", zegt Ali Mostafavi. De resultaten geeft hij door aan de boeren, die dan voor zichzelf kunnen besluiten of biologische teelt rendabel is. De boeren moeten een bewustzijn ontwikkelen voor de biologische teelt en er uit overtuiging voor kiezen. In Iran zelf is er weliswaar nog geen markt voor biologische producten, hooguit een klein begin in Teheran, maar toch gelooft Zahra Rosewater in een zachte biologische revolutie.
Aufklärung und Schulung
Die 1500 Bauern, die für Zahra Rosewater arbeiten, sind eigenständige Unternehmer. In Verträgen mit Zahra verpflichten sie sich, keine chemischen Düngemittel einzusetzen, weil Zahra die Felder durch die British Soil Association biozertifizieren lässt. „Die Bauern davon abzuhalten, die Rosen mit Chemie zu behandeln, ist eine Herausforderung“, sagt Mostafavi, „da der iranische Staat Chemiedünger subventioniert und die Bauern anfangs nur damit umzugehen wissen.“ Aufklärung und Schulung, zum Beispiel durch den biologisch-dynamisch arbeitenden Landwirt Hans Supenkämper von der WALA, sind deshalb wichtige Grundpfeiler der Zusammenarbeit mit den Bauern. Zudem stellt Zahra neben Rosenstecklingen den Bauern natürliche Düngemittel aus Kompost kostenlos zur Verfügung. Wer gegen das Verbot chemischer Dünger verstößt, fällt für vier Jahre aus dem Vertrag. „Wir lassen die Bauern dann aber nicht im Stich“, erzählt Homayoun Sanati, der die Vision hat, das komplette Lalehzar-Tal auf biologische Landwirtschaft umzustellen, von der Milchkuh über die Rosen bis zu Obst und Gemüse. Einen Bauern, der chemisch gedüngt hätte, würde man zwar anzeigen, die Rosen kaufe Zahra ihm aber dennoch ab, allerdings zu niedrigeren Preisen, und lasse sie in konventionellen Betrieben destillieren. Wer mit Zahra arbeitet, gehört eben zur Familie. Diesen Zusammenhalt will auch eine regelmäßig herauskommende Zeitung für die Bauern in Lalehzar unterstreichen, die Mahdi Maazolahi betreut. Sie berichtet über Neuigkeiten rund um die Rosen, porträtiert einzelne Bauern, erzählt von Festen oder Erneuerungen in den Dörfern, zudem sind spezielle Seiten für Frauen und für Kinder integriert. Zum Familiären der Zusammenarbeit gehört ebenso, Familien in Not einen Vorschuss zu gewähren, alten Menschen, die nicht mehr arbeiten können, eine Art Rente zu zahlen oder Rechtsbeistand bei Streitigkeiten zu leisten. Zahra hat die Wasserversorgung in den Dörfern aufgebaut und unterstützt die Schulen. Ein von Zahra eingerichtetes Gesundheitszentrum vor Ort gewährleistet die medizinische Grundversorgung. Wer zu einem Facharzt nach Kerman muss, bekommt die Fahrt dorthin organisiert. Wer heiraten will, bekommt einen Kredit zu dem sehr niedrigen Zinssatz von vier anstatt 14 Prozent, wie ihn iranische Banken nehmen. Besonders begabten Kindern ermöglicht Zahra, in Kerman zur Schule zu gehen. Ziel ist es, dass sie gut ausgebildet wieder zu ihren Dörfern zurückkommen und mitarbeiten. Das Konzept geht auf: Die Arbeitslosenquote in Lalehzar ist die niedrigste in der ganzen Region. Landflucht, wie sie im Iran weit verbreitet ist, weil sich Landwirtschaft wegen der Zwischenhändler kaum mehr finanziell lohnt, findet hier kaum statt. Sogar das iranische Landwirtschaftsministerium betrachtet das Unternehmen mit Wohlwollen und bot Zahra Kredite für den weiteren Aufbau an. Das war jedoch nicht nötig, Zahra kann sich gut auf sich gestellt finanzieren und kann einen Teil seiner Erträge sogar an die Waisenhäuser der Sanati-Stiftung abgeben.
„Auf Testfeldern bauen wir Weizen mit und ohne chemischen Dünger an und vergleichen sowohl den Ertrag als auch die Kosten“, sagt Ali Mostafavi. Die Ergebnisse gibt er an die Bauern weiter, die daraus für sich selber entscheiden können, ob biologischer Anbau rentabel ist. Die Bauern sollen ein Bewusstsein für den Bioanbau bekommen und sich aus Überzeugung dafür entscheiden. Auch wenn im Iran selber noch kein Markt für Bioprodukte vorhanden ist, höchsten ansatzweise in Teheran, glaubt Zahra Rosewater an ihre sanfte Bio-Revolution.
De start
Het roekoeën van de duiven klinkt over de binnenhof van het okerkleurige bakstenen huis dat grootvader Sanati ooit in Kerman liet bouwen. Tegenwoordig woont Homayoun Sanati hier en is de Zahra Rosewater Company er gevestigd. De dikke muren houden het gewoel van de tegenwoordige miljoenenstad Kerman buiten.
Nadat Homayoun Sanati en zijn vrouw hadden besloten om in Lalehzar rozen te gaan telen, haalden ze stekjes van de Damasceense roos uit het traditionele Iraanse rozengebied Kashan in de provincie Isfahan. De eerste proeven waren geweldig. Na anderhalf jaar leverden de tot struiken uitgegroeide rozenplanten bloemen met een oliegehalte dat 50 procent hoger was dan bij de in Kashan geteelde rozen. De Sanati’s legden daarop een 20 hectare groot rozenveld aan, hoewel de boeren van de regio zeer sceptisch waren over deze nieuwe teelt. Maar toen kwam de Iraanse revolutie. Toen Khomeini aan de macht kwam, werd Homayoun Sanati gearresteerd. Hij werd ervan beschuldigd een CIA-agent te zijn, omdat hij werkte voor de Amerikaanse uitgeverij Franklin. Zijn werkzaamheden daarbij bestonden echter uitsluitend uit het vertalen en uitgeven van Engelstalige literatuur en leerboeken in het Farsi, de in Iran gesproken taal. Maar het feit dat hij 1500 boeken had uitgegeven, was al een misdrijf tegen de Islam, omdat hij daarmee de islamitische cultuur had verontreinigd met Amerikaans gedachtegoed. Na acht maanden eenzame opsluiting in een vochtige cel zonder licht volgden nog vijf jaar in de gevangenis. In 1983 werd hij vrijgelaten. Gedurende deze tijd moest zijn vrouw in haar eentje voor de rozen zorgen, die voor haar waren als kinderen. Daarom was het voor haar heel erg om te moeten aanzien dat de boeren in Lalehzar de jonge stekjes niet meer om de 14 dagen, maar slechts éénmaal in de zomer water gaven. Wonder boven wonder groeiden de rozen toch, ze waren groen en bloeiden rijkelijk. De boeren waren daarvan zo onder de indruk dat ze vanaf dat moment geloofden in de teelt van rozen, want ze zagen dat dit met weinig werk en een minimaal waterverbruik veel meer opbracht dan tarwe of aardappelen, en zelfs meer dan opium, dat ze lange tijd illegaal verbouwden ter verbetering van hun karige inkomen. "Dat ik een tijd in de gevangenis zat, heeft dus tot iets zeer positiefs geleid", zegt Homayoun Sanati met een kwajongensachtig lachje. Onder het motto "Wees niet bang voor de angst", dat zijn grootvader hem geleerd had, kon hij de tijd in de gevangenis doorstaan. Hij schreef in de cel zelfs honderden dichtregels over de roos, die hij zich allemaal inprentte en pas nadat hij was vrijgelaten op papier zette. "Onze problemen zijn onze grootste schat", vult hij aan.
Meer informatie:
Die Anfänge
Das Gurren der Tauben erfüllt den Innenhof des ockerfarbenen Backsteinhauses, das Großvater Sanati in Kerman bauen ließ. Heute ist es Sitz der Zahra Rosewater Company und Wohnsitz von Homayoun Sanati. Die Gemäuer halten das Getöse des heute zur Millionen-Stadt angewachsenen Kermans ab und sind ein guter Ort, um über die Anfänge von Zahra nachzudenken.
Nachdem Homayoun Sanati und seine Frau beschlossen hatten, in Lalehzar Rosen anzubauen, besorgten sie Stecklinge der Damaszener Rose aus der traditionellen iranischen Rosenregion Kashan in der Provinz Isfahan. Die ersten Versuche waren überwältigend. Nach eineinhalb Jahren lieferten die buschig gewachsenen Rosenstöcke Blüten, deren Ölgehalt um 50 Prozent höher lag als bei Rosen, die in Kashan wuchsen. Die Sanatis legten daraufhin ein 20 Hektar großes Rosenfeld an, obwohl die Bauern der Region dieser neuen Kultur sehr verschlossen gegenüber standen. Dann kam die iranische Revolution. Als Khomeini die Macht übernahm, wurde Homayoun Sanati festgenommen. Man warf ihm vor, ein CIA-Agent zu sein, weil er für den US-amerikanischen Franklin-Verlag arbeitete. Seine Aufgabe dort bestand allerdings lediglich darin, englischsprachige Belletristik und Lehrbücher in Farsi zu übersetzen und herauszugeben, der im Iran gesprochenen Sprache. Doch selbst die Tatsache, dass er 1500 Bücher verlegt habe, sei bereits ein Frevel dem Islam gegenüber, weil er damit die islamische Kultur mit amerikanischem Gedankengut unterlaufen habe. Nach acht Monaten Einzelhaft in einer feuchten Zelle ohne Licht musste er noch weitere fünf Jahre im Gefängnis verbringen. 1983 wurde er entlassen. In der Zwischenzeit musste sich seine Frau alleine um die Rosen kümmern, die wie Kinder für sie waren. Umso schrecklicher war es für sie, mit ansehen zu müssen, dass die Bauern in Lalehzar die jungen Stecklinge nicht mehr alle 14 Tage, sondern nur noch einmal im gesamten Sommer wässerten. Doch dann geschah das Wunder. Die Rosen wuchsen dennoch an, waren grün und blühten üppig. Die Bauern waren dadurch so beeindruckt, dass sie ab da an die Rosenkultur glaubten, denn sie sahen, dass sie bei geringem Arbeitseinsatz und minimalem Wassereinsatz sehr viel mehr Ertrag bringt als Weizen oder Kartoffeln und sogar mehr als Opium, das sie lange Zeit zur Aufbesserung ihres spärlichen Einkommens illegal anbauten. „Meine Zeit im Gefängnis hat also etwas sehr Positives bewirkt“, meint Homayoun Sanati mit seinem lausbübischen Lachen. Mit dem Motto „Habe keine Angst vor der Angst“, das ihm sein Großvater beigebracht hat, konnte er die Zeit im Gefängnis überstehen, er dichtete in der Einzelhaft sogar hunderte von Versen über die Rose, die er sich alle im Kopf merkte und erst zurück in der Freiheit zu Papier brachte. „Unsere Probleme sind unsere größten Schätze“, ergänzt er.
Weitere Informationen:
Een selectie van Dr. Hauschka producten met de kostbare etherische rozenolie
Op zoek naar het geheim van Europa
Haj Ali Akbar Sanati (1858-1938), een detailhandelaar uit de Iraanse woestijnstad Kerman, was op zoek naar van het succes van Europa. In 1901 trok hij er te voet op uit om het antwoord te vinden. Zijn weg voerde hem via India en het Osmaanse rijk tot Wenen. Tien jaar was hij onderweg, tot hij via Rusland en Centraal-Azië weer terugkwam naar Kerman. En hij had het gezochte antwoord: opleiding en industrie bleken het geheim waar hij naar gezocht had. Daarom begon hij in zijn geboortestad Kerman een textielfabriek en een weeshuis waarin de kinderen onderdak, opvoeding en les over industrieel werk kregen. Bovendien nam hij toen als extra naam het Perzische Farsi-woord Sanati aan, dat vertaald ‘industrieel‘ betekent. In die tijd had men in Iran nog geen achternamen. Veel weeskinderen namen vrijwillig de naam Sanati aan. Rond 1960 bouwde de vader van Homayoun Sanati naast het weeshuis een museum voor moderne kunst en een bibliotheek.
